Luik

[Shrek]

Het noorden van Luik is al door enkele fotografen hier vastgelegd, maar de rest van de stad bleef tot nu wat onderbelicht. Daar hoop ik met enkele reportages hier toch verandering in te brengen
Luik was één van de eerste plaatsen in België waar er op grote schaal elektriciteitsnetten werden uitgebouwd. De ALE (Association Liégeoise d’Electricité) legde begin 20e eeuw al over de hele stad 6kV-netten aan terwijl alle gemeenten in de wijde omtrek nog in het donker zaten. De Luikse industrie, vroeger zowat de belangrijkste staalproducenten van Europa, was voortrekker in de elektrificatie en zorgde mee voor een snelle groei van de middenspannings- en hoogspanningsnetten. Tegen 1925 waren er reeds meerdere 70kV-lijnen binnen de stad en enkele jaren later was Luik al verbonden met de waterkrachtcentrales in de hoge Ardennen en het landelijk koppelnet. 150kV, 220kV en uiteindelijk ook 380kV werden bijgebouwd, maar de oorspronkelijke 70kV-netten bleven nagenoeg onaangeroerd. Vandaag zijn de oudste lijnen echter de 90 jaar gepasseerd en dringt een vervanging zich dus op. Er zijn dan ook verschillende werven gepland over de hele stad die voornamelijk tot doel hebben de belasting te verplaatsen van het oude 70kV-net naar de stevigere 150kV en 220kV lijnen. Hierbij zal helaas het grootste deel van de historische 70kV-lijntjes sneuvelen. Ik doe alvast men best om ze allemaal nog op de CMOS te krijgen voor het te laat is.

[Shrek]

We beginnen in Ans, daar zijn momenteel werken aan de gang om de lijn Ans-Vottem na 30 jaar opnieuw in gebruik te nemen. Deze lijn was ooit onderdeel van de 150+70kV lijn Les Awirs-Bressoux. Toen de 380kV naar Lixhe kwam moest die post geïntegreerd worden en werd tussen Ans en Lixhe een nieuwe 150kV-lijn gebouwd die daar over ging op de bestaande lijn naar Les Awirs. Het stuk Vottem-Bressoux werd een aftak van deze lijn en het gedeelte Vottem-Ans werd eerst nog op 70kV gebruikt maar later werd de lijn buiten dienst gezet.
Een lijn in goede staat afbreken? Dat doe je niet zomaar, daardoor bleef ze tientallen jaren in de mottenballen omdat het traject ooit nog nuttig zou kunnen zijn.
Eén van de belangrijkste vereenvoudigingen die Elia wil doorvoeren in Luik is het weghalen van de 70kV uit Bressoux, de installaties daar zijn allemaal al minstens 80 jaar oud en einde levensduur. Bressoux zelf beschikt over een recentere 150kV-post die de belasting moeiteloos kan overnemen, maar op de andere posten in het noorden van Luik is dat niet zo simpel. Gelukkig blijkt dat de recentere 70kV-lijnen (inclusief meelifters) een mooi aaneengesloten geheel kunnen vormen: vanaf voedingspunt Lixhe via Visé, Monsin, Herstal en Vottem naar Ans, waar een tweede voedingspunt komt. Elke post op deze as kan dan zowel vanuit het noorden als vanuit het zuiden gevoed worden zonder veel nieuwe installaties te moeten bouwen, al moet de lijn tussen Ans en Vottem wel gereactiveerd worden.
Wanneer de ombouwwerken klaar zijn zal de stokoude lijn Ans-Bressoux dus weggehaald worden, deze dubbelvlagjes zijn gebouwd in de kenmerkende Luikse stijl met brede ondertraverse en smallere boventraverse:

IMG_6072.jpg (462.54 KiB) 15586 keer geschouwd

De lijn Ans-Vottem wordt gereactiveerd, de kabels worden wat strakker getrokken en alles wordt grondig nagezien:

IMG_6070.jpg (433.47 KiB) 15586 keer geschouwd

Kabels trekken betekent portieken plaatsen, in dit geval staan ze midden in het centrum van Ans:

IMG_6069.jpg (484.82 KiB) 15586 keer geschouwd

Ook over de spoorlijn Luik-Brussel hangt een hele constructie om de sporen te beschermen tegen vallende kabels:

IMG_6073.jpg (539.17 KiB) 15586 keer geschouwd

In Ans wordt een nieuwe mast gebouwd voor de lijn naar Vottem. De vroegere mast wordt immers nog gebruikt voor de lijn naar Sclessin.

IMG_6100.jpg (454.76 KiB) 15586 keer geschouwd

IMG_6102.jpg (488.95 KiB) 15586 keer geschouwd

Er is ook een nieuwe eindmast geplaatst om de afdaling naar het 70kV-veld mogelijk te maken.

IMG_6101.jpg (563.5 KiB) 15586 keer geschouwd

Tijdens de ombouwwerken moesten de draden op een tijdelijke mast rusten. Gezien de geleiders geaard zijn ziet die er anders uit dan we gewend zijn van een tijdelijke mast:

IMG_6105.jpg (483.76 KiB) 15586 keer geschouwd

Zicht op de nieuwe mast:

IMG_6109.jpg (470.77 KiB) 15586 keer geschouwd

[Shrek]

De hoogspanningspost van Ans is tot vandaag een beetje een vreemde eend in de bijt, er staan immers geen transfo's maar enkel schakel- en meetapparatuur. De oorzaak hiervan ligt, uiteraard, in de historiek van het Luikse net.
Oorspronkelijk lag er in Luik enkel het 6kV-net, dit werd gevoed vanuit meerdere centrales over de stad verspreid, onder andere in Bressoux en Montegnée. Later kwam er een 70kV-net dat deze centrales verbond. Toen de centrale van Montegnée sloot was er echter niet genoeg invoeding van het 6kV-net meer over en werd in Glain een nieuwe post 70/6kV geopend. De technologie stond echter niet stil en de 15kV deed zijn intrede, eerst in de landelijke gebieden waar nooit veel 6kV-infrastructuur gebouwd werd. Om deze nieuwe 15kV-netten te voeden is de standaardoplossing vanuit het staatsnet gezien eenvoudig: zoek een gebied met +-30MVA verbruik, bouw een hoogspanningslijn ernaartoe en laat de distributienetbeheerder het oplossen.
De distributienetbeheerder ALE (tegenwoordig RESA) was hier echter niet mee akkoord, één hoogspanningspost om alle randgemeenten in het noordwesten van Luik te voeden zou enorm veel kilometers 15kV-kabel vergen wat veel te duur was. Het staatsnet (toen van de voorlopers van Elia) had echter geen zin om dure hoogspanningslijnen te trekken naar nietszeggende boerengaten. Dus kwam men met een een speciale oplossing: ALE kreeg slechts enkele voedingspunten vanuit het staatsnet maar legde zelf in de jaren '70 enkele lowcost 70kV-lijnen aan om de elektriciteit verder te verdelen. Hierdoor ontstonden rond Luik twee 70kV-eilandjes die niet tot het staatsnet horen maar deel uitmaken van het (gemeentelijke eigendom) distributienet. Het noordelijke eilandje kan gevoed worden uit Ivoz, Ans of Ampsin, het zuidelijke uit Ampsin of Rimière. Deze 70kV-netten zien er schematisch heel anders uit dan de rest van het net: posten met enkele rails, dunne kabels (148 AMS) en lichte transfos (20MVA). Bovendien worden ze uitgebaat als een echt distributienet in open lus: alle posten kunnen langs beide kanten gevoed worden maar de lus mag nooit gesloten zijn. Elke post op zich heeft bovendien redundantie via het 15kV-net waardoor de beschikbaarheid van de 70kV-voeding minder groot mag zijn.
Zoals gezegd is Ans dus één van die invoedingspunten voor het RESA-net: hier vindt de telling en facturatie plaats, maar meer ook niet.

Nu, 50 jaar later, is de situatie aan het veranderen. Ook in de stad zelf wordt de 6kV langzaam aan vervangen door 15kV waardoor er een extra voedingspunt voor het 15kV-net moet komen. Bovendien vraagt ook Infrabel om een aansluiting op 15kV, het oude 70kV-tractieonderstation is immers aan vernieuwing toe en 15kV is nu éénmaal goedkoper dan 70kV. Alleen zorgt een tractieonderstation op 15kV voor zeer sterke belastingsschommelingen zodat je het enkel kan bouwen op korte afstand van een stevige HS/MS transfo. Dit samengeteld leidt tot de conclusie dat er in Ans 2 HS/MS 50MVA transfos moeten bijkomen. Om onnodige transformatiestappen te vermijden komen deze uiteraard meteen aan de 150kV te hangen. In de vorige post vertelde ik al dat de 70kV-invoeding in Bressoux verouderd is en weg moet en Ans gekozen werd als nieuwe locatie, mede omdat de belasting van het RESA-net hier afgenomen wordt. Om het 70kV-net te voeden moeten er ook een 150/70 145MVA transfo bijkomen. In totaal 3 nieuwe transfos, om deze allemaal te voeden krijgt Ans een stevig dubbelrails 150kV-GIS.

Een blik op het nieuwe GIS in aanbouw, de 150kV-mast wordt later nog aangepast zodat de 4 draadstellen (2x Lixhe en 2x Awirs) kunnen binnenkomen op het nieuwe GIS.

IMG_6107.jpg (534.17 KiB) 15534 keer geschouwd

Vanuit de 150/70 transfo vertrekken 2 setjes dikke 70kV-grondkabels richting de 70kV-post, deze zullen parallel geschakeld worden om de 145MVA verzet te krijgen.

IMG_6106.jpg (692.19 KiB) 15534 keer geschouwd

Blik richting de 70kV-post, gezien vanuit de richting van de nieuwe 150kV-post. Rechts de 150kV-lijn richtin Les Awirs, helemaal links een nieuwe mast van de hergebruikte lijn naar Vottem, erachter het 5-armig monster, dan nog de nieuwe eindmast van de lijn naar Vottem, de caravellemast voor de lijn richting Sclessin en tenslotte één van de kleine RESA-lijntjes.

IMG_6111.jpg (464.47 KiB) 15534 keer geschouwd

Wacht even, stond daar nu 5-armig monster?
Jep, deze zeer stoere mast leidt de oude lijntjes uit Bressoux en Montegnée binnen in Ans.

IMG_6082.jpg (482.26 KiB) 15534 keer geschouwd

IMG_6097.jpg (379.47 KiB) 15534 keer geschouwd

IMG_6104.jpg (526.16 KiB) 15534 keer geschouwd

De bestaande 70kV-post Ans wordt uitgebreid met enkele velden om de 150/70 transfo en lijn naar Vottem aan te sluiten.

IMG_6103.jpg (486.11 KiB) 15534 keer geschouwd

Tot slot van dit deel nog enkele beelden van de 70 kV-post:

IMG_6098.jpg (670.49 KiB) 15534 keer geschouwd

IMG_6095.jpg (664.87 KiB) 15534 keer geschouwd

IMG_6093.jpg (727.28 KiB) 15534 keer geschouwd

IMG_6092.jpg (718.24 KiB) 15534 keer geschouwd

[voltron]

leuk om meer uit die omgeving te zien. staan bijzondere masten bij.

[Tom]

Interessant verhaal over de geschiedenis van Luik.
Bijzonder type die vijfarmige mast!

[Shrek]

We waren nog niet helemaal klaar in Ans. Zoals ik hierboven al zei haalt Resa onder andere in Ans zijn elektriciteit uit het Elia-net. Dit gebeurt door 3 lijnen: 2 richting Hollogne en één richting Alleur. De lijn richting Alleur is een jaar of 10 geleden verkabeld, de zuidelijke lijn richting Hollogne is al van bij de aanleg als kabel uitgevoerd voor de eerste 100m (om de snelweg over te geraken). Destijds was deze 100m de enige ondergrondse 70kV van RESA (toen nog ALE). Kennelijk hadden ze er niet zoveel vertrouwen in, want er steekt een 4e kabel als reserve in de grond ! Dit zien we wel eens bij fjorden of heel lange constructies voor het geval het misgaat, op zo'n klein lijntje is het echt niet gebruikelijk.
De 4e kabel is aangesloten kant Ans en staat dus onder spanning.

IMG_6089.jpg (646.3 KiB) 15303 keer geschouwd

Kant Alleur, aan het opstijgpunt, is hij niet aangesloten en dus niet stroomvoerend.

IMG_6086.jpg (892.83 KiB) 15303 keer geschouwd

Onder de snelweg zit de kabel ingegraven in de oude spoorwegbedding, enkele bordjes geven heel nauwkeurig aan waar hij juist ligt.

IMG_6088.jpg (344.87 KiB) 15303 keer geschouwd

Dit opstijgpunt behoort toe aan RESA en heeft daarom ook heel andere opschriften dan Elia-terreinen.

IMG_6085.jpg (1010.12 KiB) 15303 keer geschouwd

Een overzicht van het de transitiemast (zo heet een opstijgpunt kennelijk bij Elia).

IMG_6084.jpg (531.72 KiB) 15303 keer geschouwd

[Shrek]

Vandaag worden de spoorlijnen ten westen van Luik gevoed uit een 70kV-tractieonderstation in Voroux. Dit onderstation werd in de jaren '50 gebouwd bij de elektrificatie van de spoorlijn Brussel-Keulen en werd aangesloten op de post van Montegnée. Hiervoor werd een stuk hoogspanningslijn van Montegnée naar de voormalige steenkoolmijn van Ans gebruikt. Deze mijn is in 1966 gesloten, waardoor de lijn vandaag enkel nog het tractieonderstation bedient. Omdat het onderstation inmiddels zwaar verouderd is wordt het vervangen door een nieuw onderstation vlakbij het spoorwegstation van Ans. Omdat dit vlakbij de nieuw op te richten 150/15kV-transfos van hoogspanningspost Ans gelegen is kunnen de spoorwegen, uitzonderlijk, op MS aangesloten worden. De lijn Montegnée-Voroux staat dus ten dode opgeschreven en zal afgebroken worden wanneer het nieuwe tractieonderstation in dienst kan gaan.

IMG_6112.jpg (479.62 KiB) 14744 keer geschouwd

Dan komen we aan de aftak Glain, waar de post Glain aagesloten is op de lijn Ans-Sclessin. Dit is niet altijd een aftak geweest, in de jaren '60 was het gewoon een doorgaande lijn Sclessin-Glain. Het stuk richting Ans werd op 150kV bedreven en was deel van Awirs-Bressoux.

IMG_6113.jpg (597.13 KiB) 14744 keer geschouwd

Een zicht op de lijn Ans-Sclessin. Deze zou ooit naar 150kV omgebouwd kunnen worden.

IMG_6114.jpg (432.53 KiB) 14744 keer geschouwd

De aftak van Glain in de achtergrond, een beetje laagspanning met blanke koperen geleiders op de voorgrond. Deze worden in België op grote schaal vervangen door geïsoleerde bundelgeleiders dus ik leg er zoveel als mogelijk van vast zolang ze er nog zijn.

IMG_6116.jpg (501.25 KiB) 14744 keer geschouwd

De eindmast in Glain; deze staat ook op de bedreigde-masten-lijst, gezien de hele aftak en de 70kV-post van Glain zullen verdwijnen eens de transformatie naar 15kV in Ans in dienst gaat. De hele post zal op dat moment overgedragen worden van Elia aan RESA, de distributienetbeheerder.

IMG_6118.jpg (447.1 KiB) 14744 keer geschouwd

De post Glain is momenteel nog één van de belangrijkste middenspanningsposten in Luik. Twee 30MVA 70/6.3kV transfos zorgen momenteel nog voor de voeding van het 6,3 kV-net, maar vervanging komt eraan.

IMG_6119.jpg (504.74 KiB) 14744 keer geschouwd

Eens Ans op 15kV in dienst komt zullen een heleboel nieuwe 15kV MS-cabines in dienst gaan ter vervanging van de 6.3kV. Voor het gedeelte van het net dat voorlopig nog op 6,3kV blijft staan zorgen twee van deze zware jongens: 15kV/6.3kV transfos die -schat ik- elk zo'n 10MVA kunnen verzetten.

IMG_6120.jpg (604.15 KiB) 14744 keer geschouwd

Rechts zijn we de stokoude 6,3kV-cabine. Deze staan er al van voor de komst van de 70kV, toen er lokaal (in de centrale van Montegnée) nog elektriciteit werd opgewekt. Het zou mij niet verbazen moest de apparatuur hier al 100 jaar oud zijn. Helaas heb ik geen connecties om hier een terreinbezoek te kunnen doen

IMG_6121.jpg (536.61 KiB) 14744 keer geschouwd

Dan nog een blik op de post Montegnée, ooit de invoeding van een kleine steenkoolcentrale, tegenwoordig een schakelpost voor de aansluiting van Voroux en Pouplin.

IMG_6122.jpg (485.32 KiB) 14744 keer geschouwd

Op termijn wil Elia de post Montegnée afschaffen en Pouplin rechstreeks op Ans aansluiten, dit zou dan het einde betekenen van de lijn Ans-Montegnée en de eerste masten van Montegnée-Awirs/Tilleur.
Hier de eindmasten van deze 2 lijnen.

IMG_6123.jpg (434.56 KiB) 14744 keer geschouwd

[Shrek]

We gaan verder richting St-Nicolas, hier zien we de splitsing tussen de lijnen naar Les Awirs en Tilleur.

IMG_6124.jpg (344.79 KiB) 14674 keer geschouwd

IMG_6125.jpg (572.35 KiB) 14674 keer geschouwd

De lijn richting Tilleur heeft 3 draadstellen. Ooit waren het er 2, toen moest er een derde bijkomen en zijn enkele ingenieurs heel creatief geworden.
Geen idee hoe we zo'n masten zouden moeten noemen

IMG_6126.jpg (386.82 KiB) 14674 keer geschouwd

IMG_6128.jpg (453.38 KiB) 14674 keer geschouwd

IMG_6129.jpg (509.46 KiB) 14674 keer geschouwd

Even geen hoogspanning, maar een mooie treinbrug die daar toevallig in de buurt ligt

IMG_6132.jpg (600.35 KiB) 14674 keer geschouwd

Een ingewikkelde eindmast haalt de lijn met 3 draadstellen binnen in de post Tilleur.

IMG_6133.jpg (455.92 KiB) 14674 keer geschouwd

IMG_6136.jpg (515.18 KiB) 14674 keer geschouwd

Tilleur zelf was tot een tiental jaren geleden een indoor AIS, er stond een grote hal naast het stenen gebouw. Vandaag is er in het stenen gebouw een GIS geïnstalleerd die de grote hal vervangt.

IMG_6137.jpg (597.75 KiB) 14674 keer geschouwd

IMG_6138.jpg (633.39 KiB) 14674 keer geschouwd

[Shrek]

Rond Tilleur zijn er, net als in de rest van Luik, een heleboel grote fabrieken gesloten de laatste decennia. Gelukkig worden die in Luik steeds netjes opgeruimd en vervangen door kleinschaligere bedrijven (het is er niet zo'n chaos als in Charleroi). Het verdwijnen van die fabrieken zorgt voor een heel aantal in onbruik geraakte hoogspanningslijnen. Hier zien we de ongebruikte aansluiting van een voormalige chemische fabriek.

In België valt alles met aan elke kant van de mast 3 armen onder de naam dubbelvlagmast. In Nederland zijn er onderverdelingen als tonmast en dennenboom. Hoe zou deze dubbelvlagmast in NL heten?

IMG_6140.jpg (391.02 KiB) 14669 keer geschouwd

De hoofdvoeding van Tilleur komt vanuit Seraing via deze 70kV-lijn.

IMG_6135.jpg (384.24 KiB) 14669 keer geschouwd

Vooraleer men de plannen maakte om in Ans een grote 150kV-post op te richten bestond de langetermijnoplossing voor de voeding van west-Luik uit de oprichting van een 220kV-post in de buurt van Saint-Nicolas. De lijn zou uit Seraing vertrekken en de eerste masten werden al gebouwd, doch op 70kV bedreven. Om god weet welke reden ging het project niet door en kwam men jaren later met het huidige 150kV-project.
Hier de 220kV-lijn die waarschijnlijk tot het einde der tijden op 70kV bedreven zal worden. Wel zal de lijn binnenkort een extra draadstel krijgen dat parallel geschakeld wordt. Vanuit Seraing zal er immers 160MVA richting Tilleur gestuurd worden, dat is al vrij veel voor 70kV.

IMG_6141.jpg (484.56 KiB) 14669 keer geschouwd

Op de achtergrond zien we de 220kV-masten rond Seraing.

IMG_6142.jpg (349.66 KiB) 14669 keer geschouwd

In Seraing wordt het 70kV-net vanuit de 220kV gevoed. Dit gebeurt echter op een speciale manier, hetzelfde zien we in Rimière en Jupille: De 220kV-70kV transfo is in feite een 220/70/70 transfo, er zijn 2 secundaire windingen die aan de transfo op dezelfde fase hangen. Het 70 kV-net in Luik is opgedeeld in 2 deelnetten, momenteel nog gevoed uit deze drie 220/70/70 transfos. Door de andere belasting loopt het zuidelijke deelnet een beetje voor in fase op het noordelijke deelnet. In de toekomst zal het noordelijke 70kV-net uit 150kV gevoed worden in Awirs, Ans en Lixhe waardoor deze specifieke 220/70/70 transfos zullen verdwijnen.
Hier zien we de 70kV-post van Seraing.

IMG_6144.jpg (354.71 KiB) 14669 keer geschouwd

Veel grote fabrieken in het Luikse zijn verdwenen, maar niet allemaal. De staalfabriek Ferblatil draait nog volop en heeft, net als de andere fabrieken, zijn eigen 70kV aansluiting.

IMG_6147.jpg (566.22 KiB) 14669 keer geschouwd

De fabriek heeft 2 70kV-posten, hier zien we de oudste post.Twee 70/6.3kV transfos voeden deze kant van de fabriek. In de hele Luikse regio wordt 6,3kV vervangen door 15kV, maar binnen de fabrieken staat 6,3kV niet ter discussie. Als je maar enkele transfos hebt is standaardisatie immers geen punt.

IMG_6149.jpg (679.04 KiB) 14669 keer geschouwd

De tweede 70/6.3kV-post van Ferblatil is iets recenter, maar nog steeds 50 jaar oud.

IMG_6151.jpg (466.32 KiB) 14669 keer geschouwd

Ook de tweede post telt twee transfos, aan één ervan wordt druk gewerkt aan de 6,3 kV zijde.

IMG_6152.jpg (784.16 KiB) 14669 keer geschouwd

De tweede transfo houdt intussen de fabriek draaiende.

IMG_6153.jpg (702.67 KiB) 14669 keer geschouwd

[Johan]

Buitengewoon interessant en met heel veel historische kennis geschreven verhaal. Heel mooi is dat in België nog veel historie zichtbaar is doordat vooral de 70kV netten zichtbaar zijn en niet als in Nederland de 50kV en 25kV netten onder de grond zitten.

Wat ik mooi vindt om te zien, de spaghetti, vooral rondom Luik, die in de jaren is ontstaan om lijnen zo goed mogelijk te benutten, en extra vermogen op plaatsen te brengen waar het nodig wat goed te zien is op IMG_6147, IMG_6125 en IMG_6123 en heel veel verschillende spanningen 6.3, 11, 15, 70, 150, 220 en 380kV.

Johan